શિક્ષણમાં સમાચાર સાક્ષરતા: ફેક ન્યૂઝ સામેની લડાઈ યુવાનોએ શરૂ કરવી જોઈએ

• લેખક:
• લેખક નામ

  ક્વોન્ટમરુન અગમચેતી
• એપ્રિલ ૨૯, ૨૦૨૧

ખાસ કરીને ચૂંટણીના સમયમાં ફેક ન્યૂઝનો વધારો ગંભીર ચિંતાનો વિષય બની ગયો છે અને સોશિયલ મીડિયાએ આ મુદ્દામાં નોંધપાત્ર યોગદાન આપ્યું છે. તેના જવાબમાં, યુ.એસ.ના કેટલાક રાજ્યો તેમની શાળાના અભ્યાસક્રમમાં મીડિયા સાક્ષરતાને સમાવવાની આવશ્યકતા ધરાવતા બિલની દરખાસ્ત કરી રહ્યા છે. મીડિયા સાક્ષરતા શિક્ષણ ફરજિયાત કરીને, તેઓ વિદ્યાર્થીઓને સમાચાર સ્ત્રોતોનું વિવેચનાત્મક વિશ્લેષણ અને મૂલ્યાંકન કરવાની કુશળતાથી સજ્જ કરવાની આશા રાખે છે.

શિક્ષણ સંદર્ભમાં સમાચાર સાક્ષરતા

ફેક ન્યૂઝ અને પ્રચાર એ વધુને વધુ પ્રચલિત સમસ્યા બની ગઈ છે, જેમાં ફેસબુક, ટિકટોક અને યુટ્યુબ જેવા ઓનલાઈન પ્લેટફોર્મ તેમના પ્રસાર માટે પ્રાથમિક માર્ગ છે. આનું પરિણામ એ છે કે લોકો ખોટી માહિતી પર વિશ્વાસ કરી શકે છે, જે ગેરમાર્ગે દોરતી ક્રિયાઓ અને માન્યતાઓ તરફ દોરી જાય છે. તેથી, આ મુદ્દાને ઉકેલવા માટે એક નક્કર પ્રયાસ જરૂરી છે.

યુવાનો ખાસ કરીને નકલી સમાચારોના વાતાવરણ માટે સંવેદનશીલ હોય છે કારણ કે તેમની પાસે ઘણીવાર ચકાસાયેલ અને ચકાસાયેલ માહિતી વચ્ચે તફાવત કરવાની કુશળતાનો અભાવ હોય છે. તેઓ સ્ત્રોતોની વિશ્વસનીયતાને ધ્યાનમાં લીધા વિના તેઓને ઑનલાઇન મળેલી માહિતીના સ્ત્રોતો પર પણ વિશ્વાસ કરવાનું વલણ ધરાવે છે. પરિણામે, મીડિયા સાક્ષરતા નાઉ જેવી બિન-લાભકારી સંસ્થાઓ માધ્યમિક શાળાથી યુનિવર્સિટી સુધીની શાળાઓમાં સમાચાર સાક્ષરતા અભ્યાસક્રમનો અમલ કરવા નીતિ નિર્માતાઓને લોબિંગ કરી રહી છે. અભ્યાસક્રમ વિદ્યાર્થીઓને સામગ્રીનું પૃથ્થકરણ કરવા, માહિતીની ચકાસણી કરવા અને તેમની વિશ્વસનીયતા નક્કી કરવા માટે સાઇટ્સની ચકાસણી કરવાની કુશળતાથી સજ્જ કરશે.

સમાચાર સાક્ષરતા અભ્યાસક્રમનો સમાવેશ કરવાનો હેતુ બાળકોને વધુ સારી સામગ્રી ઉપભોક્તા બનાવવાનો છે, ખાસ કરીને જ્યારે માહિતી મેળવવા માટે તેમના સ્માર્ટફોનનો ઉપયોગ કરે છે. આ પાઠ વિદ્યાર્થીઓને ઓનલાઈન કયા સમાચાર શેર કરવા તે અંગે વધુ સાવચેત રહેવાનું શીખવશે અને તેઓને તેમના પરિવારો અને શિક્ષકો સાથે તથ્યોની ચકાસણી કરવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવામાં આવશે. આ અભિગમ એ સુનિશ્ચિત કરવા માટે નિર્ણાયક છે કે યુવાનો જટિલ વિચારસરણી કૌશલ્ય વિકસાવે, તેમને તેમના રોજિંદા જીવનમાં જાણકાર નિર્ણયો લેવા સક્ષમ બનાવે. 

વિક્ષેપકારક અસર

મીડિયા સાક્ષરતા એ એક મહત્વપૂર્ણ સાધન છે જે વિદ્યાર્થીઓને ચકાસાયેલ માહિતીના આધારે સમાચારનું વિશ્લેષણ કરવાની કુશળતાથી સજ્જ કરે છે. 2013 માં તેની સ્થાપના થઈ ત્યારથી, મીડિયા સાક્ષરતા હવે 30 રાજ્યોમાં શિક્ષણમાં સમાચાર સાક્ષરતા પર 18 બિલો રજૂ કરવામાં મહત્વપૂર્ણ છે. જોકે આમાંના ઘણા બિલો પસાર થયા નથી, કેટલીક શાળાઓએ તેમના અભ્યાસક્રમમાં મીડિયા સાક્ષરતાને સમાવવા માટે સક્રિય પગલાં લીધાં છે. ધ્યેય વિદ્યાર્થીઓને સક્રિય અને જિજ્ઞાસુ સમાચાર વાચકો બનવા માટે સશક્તિકરણ કરવાનો છે, જે હકીકત અને કાલ્પનિક વચ્ચેનો તફાવત પારખી શકે છે.

સમાચાર સાક્ષરતાને પ્રોત્સાહન આપવા માટે માતાપિતાની પણ મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા છે. તેઓને તેમની સ્થાનિક શાળાઓને પૂછવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવામાં આવે છે કે વર્તમાન સમાચાર સાક્ષરતા કાર્યક્રમો કયા ઉપલબ્ધ છે અને જો તે ન હોય તો તેમને વિનંતી કરવા. ઓનલાઈન સંસાધનો, જેમ કે સમાચાર સાક્ષરતા પ્રોજેક્ટ, મૂલ્યવાન શિક્ષણ સામગ્રી પ્રદાન કરે છે, જેમાં વિદ્યાર્થીઓને ઊંડા નકલી વીડિયો ઓળખવામાં અને લોકશાહીમાં પત્રકારત્વની ભૂમિકા વિશે જાણવામાં મદદ કરવા માટેની વ્યૂહરચનાઓનો સમાવેશ થાય છે. મેસેચ્યુસેટ્સ એન્ડોવર હાઈસ્કૂલ એ શાળાનું એક ઉદાહરણ છે જે વિદ્યાર્થીઓને યુદ્ધના પ્રચારની તપાસ કેવી રીતે કરવી અને વેબસાઇટ્સ પર પૃષ્ઠભૂમિ તપાસ કેવી રીતે કરવી તે શીખવે છે. જ્યારે ઉપયોગમાં લેવાતી વિશિષ્ટ પદ્ધતિઓ અલગ હોઈ શકે છે, તે સ્પષ્ટ છે કે રાજ્યો રાજકીય ધ્રુવીકરણ, સામૂહિક પ્રચાર અને ઑનલાઇન અભિપ્રાય (ખાસ કરીને આતંકવાદી સંગઠનોમાં) સામે લડવામાં સમાચાર સાક્ષરતાના મહત્વને ઓળખે છે.

શિક્ષણમાં સમાચાર સાક્ષરતાની અસરો

શિક્ષણમાં સમાચાર સાક્ષરતાની વ્યાપક અસરોમાં નીચેનાનો સમાવેશ થઈ શકે છે:

• નાના બાળકોને પણ જવાબદાર ઓનલાઈન નાગરિક બનવા માટે તૈયાર કરવા સમાચાર સાક્ષરતા અભ્યાસક્રમો રજૂ કરવામાં આવી રહ્યા છે.
• ગુનાશાસ્ત્ર અને કાયદા જેવા અન્ય અભ્યાસક્રમો સાથેના ક્રોસઓવર સહિત સમાચાર સાક્ષરતા અને વિશ્લેષણ સાથે સંબંધિત વધુ યુનિવર્સિટી ડિગ્રીઓ.
• વૈશ્વિક શાળાઓ સમાચાર સાક્ષરતા અભ્યાસક્રમો અને નકલી સોશિયલ મીડિયા એકાઉન્ટ્સ અને કૌભાંડોને ઓળખવા જેવી કસરતો રજૂ કરે છે.
• જાણકાર અને રોકાયેલા નાગરિકોનો વિકાસ જે નાગરિક સમાજમાં ભાગ લઈ શકે અને જાહેર અધિકારીઓને જવાબદાર ગણી શકે. 
• વધુ માહિતગાર અને નિર્ણાયક ગ્રાહક આધાર જે સચોટ માહિતીના આધારે ખરીદીના નિર્ણયો લેવા માટે વધુ સારી રીતે સજ્જ છે.
• વૈવિધ્યસભર અને સર્વસમાવેશક સમાજ, કારણ કે વિવિધ પૃષ્ઠભૂમિની વ્યક્તિઓ તથ્યોને વળગી રહીને એકબીજાના દ્રષ્ટિકોણને વધુ સારી રીતે સમજવા અને પ્રશંસા કરવામાં સક્ષમ છે.
• વધુ તકનીકી રીતે સાક્ષર વસ્તી જે ડિજિટલ લેન્ડસ્કેપમાં નેવિગેટ કરી શકે છે અને ઑનલાઇન ખોટી માહિતી ટાળી શકે છે.
• એક કુશળ કાર્યબળ કે જે બદલાતી આર્થિક અને તકનીકી પરિસ્થિતિઓને વધુ સારી રીતે સ્વીકારવામાં સક્ષમ છે.
• પર્યાવરણીય રીતે વધુ જાગૃત અને સંલગ્ન નાગરિક કે જેઓ પર્યાવરણીય નીતિઓનું વધુ સારી રીતે મૂલ્યાંકન કરી શકે અને ટકાઉ પ્રથાઓની હિમાયત કરી શકે.
• એક સાંસ્કૃતિક રીતે જાગૃત અને સંવેદનશીલ સમાજ કે જે મીડિયાના પ્રતિનિધિત્વને અંતર્ગત પૂર્વગ્રહો અને ધારણાઓને ઓળખી અને સમજી શકે છે.
• કાયદેસર રીતે સાક્ષર વસ્તી જે તેમના અધિકારો અને સ્વતંત્રતાઓની હિમાયત કરી શકે છે.
• નૈતિક રીતે જાગૃત અને જવાબદાર નાગરિક જે જટિલ નૈતિક દુવિધાઓ નેવિગેટ કરી શકે છે અને ચકાસાયેલ માહિતીના આધારે જાણકાર નિર્ણયો લઈ શકે છે.

ધ્યાનમાં લેવાના પ્રશ્નો

• શું તમને લાગે છે કે શાળામાં સમાચાર સાક્ષરતા જરૂરી છે?
• બીજી કઈ રીતે શાળાઓ સમાચાર સાક્ષરતા અભ્યાસક્રમનો અમલ કરી શકે?